DANH MỤC VÀ TÓM TẮT DI TÍCH XÃ ĐIỆN TIẾN

DI TÍCH LỊCH SỬ - VĂN HÓA NHÀ THỜ TỘC HỒ

Nhà thờ tộc Hồ thuộc thôn 3 xã Điện Tiến, huyện Điện Bàn, tỉnh Quảng Nam được UBND Tỉnh công nhận di tích lịch sử - văn hóa, theo quyết định số 440/QĐ-UB 2005. Diện tích bảo vệ 2.527 m².

Nhà thờ tộc Hồ do con cháu trong tộc đóng góp xây dựng từ lâu để thờ cúng ông bà. Sau cách mạng tháng 8/1945, tộc Hồ không tổ chức cúng lễ linh đình ở nhà thờ như trước nữa mà để UBND xã sử dụng làm trường học. Ban đêm dạy các lớp bình dân học vụ. trong thời kỳ kháng chiến chống Pháp, nhà thờ là nơi cứu chữa, cất giấu, nuôi dưỡng thương binh trước khi vận chuyển về vùng tự do.

Từ năm 1948 đến năm 1954 là nơi hội họp, học tập đường lối chủ trương, chính sách của Đảng, bồi dưỡng Đảng viên, cán bộ của các tổ chức Đảng và đoàn thể trong xã.

Từ năm 1956 – 1969, Mỹ Diệm thực hiện chiến tranh đặc biệt ở miền Nam Việt Nam, chúng dồn dân, lập ấp chiến lược, lôi kéo dân vào các tổ chức đạo như: Thiên chúa giáo, Cao đài, Hòa hảo, nhận thấy tình hình có nhiều diễn biến phức tạp, đảng ta đã đề ra nhiệm vụ phải tổ chức, giữ lại lực lượng quần chúng, sau khi bàn xét, Đảng bộ xã quyết định thành lập khuôn hội Phật giáo do Thích Trí Minh Lâm thượng tọa tổ chức tại nhà thờ tộc Hồ do tộc đã hiến. Ở đây, bề ngoài là hình thức tuyên truyền đạo nhưng bên trong là cơ sở cách mạng của quần chúng. Rất nhiều đồng chí cán bộ của ta như Nguyễn Huy – Huyện ủy viên, Tưởng Thẹn , Hồ Cựu, Nguyễn Văn Đài, Hồ Xích đã trú ẩn ở đây. Các đồng chí đã dùng tẩm nhà thờ để làm hầm công sự, đi lại hoạt động cho đến ngày giải phóng mà không bị lộ.

Cũng tại nơi đây, những năm 1959, 1960, địch đã bắt ép hàng trăm người, tập trung thanh lọc, tùy theo từng đối tượng mà đưa đi học tập “Tố cộng”. Sau ngày giải phóng những người trong khuôn hội phật giáo này tự giải tán để bắt tay vào xây dựng và bảo vệ quê hương và giao trả lại nhà thờ cho tộc Hồ.

DI TÍCH LỊCH SỬ - VĂN HÓA ĐÌNH LÀNG DIỆM SƠN

Những buổi đầu khai cơ lập nghiệp, tuy sống cảnh nghèo đói cơ cực, nhưng người dân Diệm Sơn xưa vẫn lạc quan yêu đời, giữ lấy thuần phong mỹ tục, trọng nghĩa, trọng tình, lá lành đùm lá rách. Theo truyền thống cha ông để lại nguồn gốc hầu hết các tộc họ ở làng Diệm Sơn đều từ các tỉnh Thanh – Nghệ - Tỉnh di cư vào. Đất lành chim đậu, càng về sau dân cư càng nhiều, một bộ phận từ phía Bắc vào và các nơi trong tỉnh đến lập nghiệp. Làng quê Diệm Sơn đã hình thành, có cây đa, lũy tre, giếng nước, bờ ao, bến đò và Đình làng cũng như bao làng quê Việt Nam khác.

Dân cư càng nhiều thì nhu cầu về sinh hoạt đời sống văn hóa tâm linh lễ hội ngày càng phát triển.Đứng trước nhu cầu đó, các chư phái tộc cùng toàn dân góp công, góp của xây dựng nên đình làng. Đình làng Diệm Sơn được xây dựng vào năm Minh Mạng Nhị Niên (1820), Đình tọa lạc tại Xóm Trung, trên diện tích 2700m², với 496 m² xây dựng, mặt đình xoay về hướng Nam. Phía trước có bàu dài làm thủy tụ, xa hơn có núi Bồ Bồ làm bình phong áng ngữ.

Hai bên có hai xóm Đông, Tây, Làng Diệm Sơn được phân chia ra năm xóm: Đông, Tây, Nam, Bắc, Trung theo thuật ngũ hành, cấu trức đình làng theo trường phái truyền thống đình làng Việt Nam. Có tiền đàn, hậu tẩm thờ Thành Hoàn của làng, hai bên tả hữu thờ các vị tiền bối hữu công, anh hùng liệt sĩ, trước đây vào ngày 15 tháng 3 ÂL, làng tổ chức rước sắc phong vua ban về đình làng tế lễ Xuân kỳ, Thu tế.

Đình làng là nơi giao lưu sinh hoạt văn hóa lễ hội, các vị khoa bảng đỗ đạc về cáo phó với các bậc tiền nhân, đình cũng là nơi hội tục các phong trào yêu nước trong làng, như Nghĩa hội, Văn Thân Cần Vương, Duy Tân, chống sưu cao thuế nặng, cường quyền ác bá và chống giặc ngoại xâm.

Trong những phong trào đó, làng có ông Tú Tự (Đỗ Tự) sinh năm Ất Hợi (1875-1829) đỗ tú tài năm 1902, là người tham gia phong trào Cần vương, là một thành viên trong ủy ban khởi nghĩa của cụ Thái Phiên, Phan Thành Tài, Trần Cao Vân, do Đại hội Đảng bộ Quang Phục Hội bầu năm 1916, ông lấy Đình làng làm căn cứ kháng chiến chống Pháp, sau ông Đỗ Tự bị giặc bắt.

Năm 1936 Mặt trận bình dân ra đời, đ/c Nguyễn Thúy- Tỉnh ủy viên Đảng bộ Quảng Nam về tuyên truyền đường lối và giác ngộ cách mạng cho một số thanh niên cảm tình tại đình Diệm Sơn. Giữa năm 1936, đ/c Nguyễn Thúy lập nhóm đọc sách báo tại đình làng, sách báo công khai do Đảng lãnh đạo như báo người Lao Động, Tiến Lên, Hồn Trẻ, Dân Chúng...

Đầu năm 1937, đ/c Nguyễn Thúy, đ/c Nguyễn Ngọc Kinh về tổ chức nói chuyện tại đình Diệm Sơn, về chủ nghĩa Cộng Sản, đường lối cách mạng Việt Nam, về Mặt trận dân chủ, mở rộng dân sinh chống áp bức bóc lột, lên án sự áp bức của thực dân phong kiến, sưu cao thuế nặng...

Đình còn là nơi thành lập Ủy ban vận động cứu quốc, Ủy ban bạo động khởi nghĩa Diệm Sơn. Ngày 7/2/1946, cũng tại đình làng này nhân dân đi bầu cử Hội đồng nhân dân tỉnh, Hội đồng nhân dân huyện, xã.

Trong những năm 1947-1954 Đình là nơi thành lập HTX mua bán “Nghĩa thương” mua bán trao đổi hàng hóa phục vụ nhân dân cán bộ, bộ đội. Hai lần chiến thắng tại cứ điểm Bồ Bồ, đình Diệm Sơn là nơi bộ đội đặc sở chỉ huy phát lệnh tấn công, chiến thắng Bồ Bồ lần thứ hai vang dội cả nước.

Từ năm 1954 đến năm 1962, là nơi trú ẩn của các đ/c lãnh đạo huyện, tỉnh và các đội công tác...

Trải qua hai cuộc kháng chiến chống giặc Pháp, giặc Mỹ, đã gây ra cho nhân dân làng Diệm Sơn nói riêng biết bao đau thương tan tóc, thậm chí chùa chiền, miếu mộ, tổ tiên ông bà chúng cày ủi, xe tăng đại bác phá hại hoàn toàn, Đình làng Diệm Sơn nay còn lại tẩm đình và thành lũy bao quanh, nhưng ngôi đình Diệm Sơn vẫn hiên ngang đứng vững trong lòng đất anh hùng. Các đ/c lão thành cách mạng nơi đây đã một thời sống trên bom dưới đạn trên khắp các chiến trường năm xưa, nay tuổi cao sức yếu với tinh thần bất khuất, chịu khó đã lặn lội khắp nơi từ thành phố Đà nẵng rồi đến TP Hồ Chí Minh vận động những người con quê hương  đóng góp kinh phí nâng cấp đình với số tiền hàng trăm triệu. Đặc biệt, qua vận động Thành ủy, UBND thành phố Đà Nẵng đã hỗ trợ kinh phí 2 đợt là 1 tỷ đồng. Ban quản lý Đình đã tổ chức trùng tu di tích, xây dựng nhà bia ghi danh các Bà mẹ VNAH và liệt sỹ, xây dựng tường rào khang trang sạch đẹp. Vào ngày 24/ 6/ 2011 UBND TP Đà nẵng tiếp tục hỗ trợ đợt 3 với kinh phí 500 triệu, để hoàn thiện các hạng mục còn lại.

 DI TÍCH LỊCH SỬ - VĂN HÓA CẤM LỚN

Trong phong trào Quang Phục Hội của Thái Phiên và Trần Cao Vân, nghĩa quân Điện Tiến được thành lập tại Cấm Lớn vào năm 1916, dưới sự lãnh đạo của Nguyễn Phò (Chánh lãnh binh), Hồ Ngôn (phó lãnh binh) và một số nghĩa sĩ yêu nước như: Hồ Bá Kích, Phan Gián, Phan Khôi, Bùi Vệ. Chiến khu thành lập tại hai nơi, tại Cấm Lớn Điện Tiến và Làng Rô (huyện Giằng) để mỗi khi có trở ngại thì lực lượng ta có sẵn cơ sở để tiếp tục hoạt động, ứng phó. Về trang bị, mỗi nghĩa sĩ có một bộ đồ rằn tự dệt, gậy gộc, giáo mác luyện tập ngày đêm chống Pháp, chống sưu cao Thuế nặng. ngoài ra nghĩa sĩ còn lập ra những hội như: Hội văn do những ngời họ Nguyễn tổ chức, Hội võ do những người họ Hồ tổ chức. Hằng năm có tổ chức thi tại Cấm Lớn và Cấm Sợi Mây. Hội Nông cũng được thành lập để dựng xe nước, đưa nước lên đồng cho nhân dân cày cấy. Phong tào duy trì một thời gian thì tạm lắng xuống vì thất bại của cuộc khởi nghĩa Nguyễn Khôi.

Sau khi cướp chính quyền tại cây đa chùa Phát, Cấm Lớn thành căn cứ địa cách mạng vững chắc, với diện tích 8 héc ta, cây cối mọc um tùm, tạo điều kiện thuận lợi cho cán bộ, chiến sĩ, nhân dân Điện Bàn trú ẩn và còn là  chỗ dựa cho Đại Lộc , Hòa  Vang... Năm 1947-1954, ở đây có đào hàng trăm chiếc hầm, đặc biệt có một chiếc hầm có sức chứa một tiểu đội. Đến tháng 10-1955, Hiệp định Giơnevơ được kí kết, cơ quan Tỉnh ủy đóng ở Quế Sơn bị lộ nên dời về Cấm Lớn, có đồng chí Phan Tốn, khu ủy Khu 5, Cao Sơn Pháo, Phan Tú, do đồng chí Tưởng Cơ làm liên lạc. Khi Ngô Đình Diệm lên nắm chính quyền, tổ chức lại hành chính, lôi kéo những người theo đạo , mở lớp tố cộng, tình hình rất khó khăn, nên cơ quan Tỉnh ủy phải dời lên núi Đại Lộc. Một thời gian sau thì cơ quan huyện về lại đóng, có: đồng chí Phạm Nghiêm, Từ Tá, Phan Bốn. Năm 1958, địch càn phá Cấm Lớn, nên cán bộ chỉ huy thay phiên nhau về đây trú ẩn, hoạt động. Năm 1963, cơ quan Tỉnh ủy lại chuyển về đây. Mặc dù địch càn đi, càn lại Cấm Lớn, nhưng cán bộ chiến sĩ ta vẫn hoạt động ở dưới hầm, lực lượng vũ trang xã phối hợp với bộ đội huyện, đánh bước rút, giải phóng khu đồn. Năm 1966, địch phát hiện ta đặt điện đài 15W, chúng đem bom thả rất ác liệt, nên cơ quan Tỉnh ủy một lần nữa phải dời về Đại Lộc.

Sau khi thả bom, bắn phá Cấm Lớn, chúng đóng chốt điểm ở đây. Đến tháng 10-1974, dưới sự lãnh đạo của Đảng bộ địa phương, ta đánh vào Cấm Lớn bằng 3 mũi giáp công: Chính trị, quân sự, binh vận, tổ chức lùa trâu, bò và vận động quần chúng ào ạc kéo vào Cấm Lớn, tuyên truyền làm cho địch hoang man, hoảng sợ, bỏ chạy, ta thu được một cây súng 60 ly, 6 tiểu liên, bắt sống một tiểu đội, một lần nữa ta đánh chúng tháo chạy thẳng đến Bồ Bồ.

Mặc dầu địch đánh phá ác liệt nhưng căn cứ địa của ta ở Cấm Lớn vẫn là nơi trú ẩn, hoạt động tốt từ trước năm 1930 đến giai đoạn kháng chiến chống Mỹ của các đồng chí Khu ủy, tỉnh, huyện và cán bộ nhân dân địa phương bảo vệ an toàn lực lượng đã đóng góp rất lớn trong công cuộc giải phóng đất nước.

DI TÍCH LỊC SỬ - VĂN HÓA ĐỒI BỒ BỒ

Từ tháng 4-5/1954, phối hợp với chiến trường Quảng Nam, ta tiêu diệt 13 cứ điểm của Pháp trên toàn huyện, tiêu biểu là trận đánh Bồ Bồ.